Medewerkers in de waardeketen

Zorg is voornamelijk mensenwerk. Het aantrekken en behouden van goed zorgpersoneel is dan ook van groot belang voor het verbeteren en het behoud van de toegang tot zorg. De afgelopen jaren is de toegang tot zorg steeds meer onder druk komen te staan en naar de toekomst toe is de verwachting dat het personeelstekort nog verder oploopt.

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) voorspelt op basis van de Arbeidsmarktprognose zorg en welzijn 2024 dat Nederland in 2034 maar liefst 266.000 zorgmedewerkers te weinig heeft om aan de vraag naar zorg te kunnen voldoen. Om het tij te keren is de transformatie van het zorgveld, zoals afgesproken in het Integraal Zorgakkoord (IZA), hard nodig. Niet alleen om de toegang tot zorg te verbeteren maar ook om de negatieve effecten op de professionele ruimte en het werkplezier van zorgverleners te verminderen. Het brengt onder meer een hoge werkdruk met zich mee, met risico’s op mentale en fysieke gezondheidsklachten. Dit vertaalt zich in een hoge uitstroom, verminderde instroom en een hoog ziekteverzuim, wat het personeelstekort weer verder laat toenemen.

Impacts en risico’s

De uitvoering van de zorginkooprol van CZ groep brengt administratieve vragen met zich mee die een negatieve impact kunnen hebben op het ervaren werkplezier en de professionele ruimte van zorgmedewerkers. Bij de contractering horen onvermijdelijk administratieve werkzaamheden, zoals het uitvoeren van controles.

CZ groep werkt samen met partijen in de zorg, in lijn met het Integraal Zorgakkoord (IZA), aan transformatie van het zorgveld om het toekomstbestendig te maken. Hierbij is er ook aandacht voor de arbeidsmarkt en het ontzorgen van zorgprofessionals om de zorg een aantrekkelijke sector te maken en houden om in te werken. Het verminderen van de regeldruk is hier één van de afspraken in dit kader. De uitvoering van het IZA en daarmee onder andere de inzet op administratieve lastenverlichting maakt onderdeel uit van de strategie van CZ groep onder het strategische thema ‘De zorg anders inrichten’.

De administratieve vraag vanuit zorgverzekeraars kan bij de zorgaanbieders zowel (ondersteunend) personeel in loondienst (PIL) en personeel niet in loondienst (PNIL) raken, als hun onderaannemers. Deze partijen maken allemaal onderdeel uit van de upstream-zijde van de waardeketen[5] van CZ groep. Op dit moment is nog niet onderzocht of bepaalde zorgmedewerkers kwetsbaarder zijn voor de negatieve gevolgen van de administratieve lasten dan anderen. In brancheverband (Zorgverzekeraars Nederland) gaan we hier in de komende periode nader onderzoek naar doen. Administratieve lastendruk komt in meerdere zorgsectoren voor. Doordat het een noodzakelijk gevolg is van de uitoefening van de functie van een zorgverzekeraar is deze negatieve impact systemisch van aard.

CZ-beleid

Voor CZ groep vormen de bevindingen van het Integraal Zorgakkoord (IZA) ten aanzien van de zorgarbeidsmarkt en het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg & welzijn (TAZ) van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de basis voor een nader te ontwikkelen beleid op zorgpersoneel en de huidige inzet van acties en maatregelen.

In het IZA staat het vraagstuk van de toekomstbestendigheid van de zorg centraal. Hoe kunnen we de zorg voor iedereen toegankelijk houden met een groeiende zorgvraag én een groeiend tekort aan professionals? De partijen die het IZA hebben ondertekend, staan achter de koers om breed in te zetten op een lagere zorgvraag en de transformatie naar arbeidsbesparende zorg. Zorgverleners worden daarnaast gestimuleerd om efficiënter en meer uren te werken. Daarbij wordt gewerkt aan het vergroten van de professionele ruimte en het werkplezier. Hierbij hoort dat de regeldruk en administratieve lasten omlaag gebracht worden. Alle bestaande en nieuwe regelgeving wordt getoetst aan de insteek ‘zinnig en radicaal simpel’. Er is aansluiting tussen het IZA en de uitgangspunten van het TAZ; er wordt gestreefd naar het inzetten op meer werkplezier en een lagere uitstroom van medewerkers, het vergroten van (duurzame) inzetbaarheid en terugdringen van verzuim en het aantrekkelijker maken van werken in loondienst. Monitoring van het IZA en TAZ op dit onderdeel is op dit moment nog niet ingericht. 

Ook CZ groep ziet een tekort aan personeel als dé uitdaging voor de toekomst. Het lijkt niet reëel dat er meer mensen in de zorg gaan werken, mede gezien de arbeidskrapte op de gehele arbeidsmarkt. Het behouden van medewerkers in de zorg is dan ook cruciaal en dat maakt het vergroten van het werkplezier in de zorg essentieel. De primaire verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de werkgevers in de zorg. De bijdrage die CZ groep hieraan kan leveren is waar mogelijk de administratieve lasten vanuit de zorgverzekeraar verminderen en de inzet van arbeidsbesparende innovaties ondersteunen en bevorderen, onder andere met de inzet van transformatiegelden, het aanreiken van digitaliseringsoplossingen en het stimuleren van ketensamenwerkingen.

Momenteel richt CZ groep zich voor administratieve lastenverlichting op drie beleidsthema's:

• We zetten ons met Zorgverzekeraars Nederland (ZN) in om de manier van declareren bij zorgverzekeraars te harmoniseren en zodoende het administratieve proces voor zorgaanbieders te vereenvoudigen.

• We kijken kritisch naar selectieve zorginkoop en heroverwegen de inzet van dit instrument die indien de voordelen op het gebied van kwaliteit niet opwegen tegen de administratieve lasten die het meebrengt voor zorgaanbieders.

• We kijken kritisch naar de regeldruk die we met andere (nieuwe) processen en voorwaarden veroorzaken en verkennen verbetermogelijkheden, onder andere in projectvorm samen met zorgaanbieders en door praktijkonderzoeken.

Deze beleidsthema’s hebben betrekking op de zorgmedewerkers die werkzaam zijn bij zorgaanbieders, zowel voor de zorg uit de basisverzekering (Zorgverzekeringswet) als de langdurige zorg (CZ zorgkantoor). Het Bestuursteam is - onder eerste verantwoordelijkheid van de bestuurders Zorg en Operations - verantwoordelijk voor de realisatie van de uitvoeringsagenda van CZ groep ten aanzien van het IZA en daarmee de genoemde beleidsthema’s en voor de ontwikkeling van beleid op zorgpersoneel. Naar verwachting zal in de komende jaren beleid rond het zorgpersoneel worden opgesteld, in het verlengde van de lopende samenwerking met andere zorgverzekeraars binnen Zorgverzekeraars Nederland op het IZA en TAZ.

Commitment aan internationale verdragen en conventies

CZ groep is actief in Nederland en opereert in een met name in Nederland gebaseerde waardeketen. Er is hier goed ontwikkelde wet- en regelgeving op het gebied van mensenrechten; een breed scala aan geratificeerde mensenrechtenverdragen is via wetgeving van kracht. Dit voorziet in goede bescherming van werknemers en vastlegging van hun arbeidsrechten, zoals in de Grondwet, de Wet op Arbeid, de Arbeidstijdenwet, de wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst en de Wet op de ondernemingsraden. Vanwege de context waarin wij opereren, met alle bescherming die er vanuit wet- en regelgeving is, zijn er geen specifieke commitments aan conventies en andere raamwerken opgenomen in onze beleidslijnen.

Betrokken stakeholders

CZ groep onderhoudt voor alle IZA-beleidsvorming, transformatieplannen en inkooptrajecten op structurele basis contact met zorgaanbieders; zowel individueel als via koepelorganisaties, brancheverenigingen en beroepsverenigingen uit verschillende zorgsectoren zoals die van verpleegkundigen en verzorgenden (V&VN). De contacten verlopen rechtstreeks (vanuit CZ groep) en indirect (via Zorgverzekeraars Nederland (ZN)).

Bij het opstellen van het IZA en TAZ zijn vertegenwoordigers van zorgmedewerkers via beroepsverenigingen, brancheverenigingen en vakbonden betrokken. Onderliggende actielijnen die betrekking hebben op de arbeidsmarkt worden hiernaast ook in samenspraak met de beroeps- en brancheverenigingen uitgewerkt. De frequentie van het overleg is wisselend, afgestemd op wat nodig is in de betreffende trajecten.

Het Bestuursteam van CZ groep draagt verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het IZA binnen CZ groep. Hieronder vallen de overleggen die met stakeholders plaatsvinden en de borging ervan in het beleid en de actieplannen van CZ groep. De bestuurders Zorg en Operations zijn eerste aanspreekpunt. Voor overleggen die plaatsvinden in het kader van TAZ is nog geen beleid uitgewerkt voor operationele opvolging.

Ontvangen signalen en klachten

Binnen CZ groep is een algemeen proces ingericht voor (medewerkers van) zorgaanbieders om in contact te komen met CZ groep. Er zijn diverse contactpunten beschikbaar, zoals bij de zorginkoopteams van CZ groep per zorgsector, de afdeling Relatiebeheer Zorgverleners en de afdeling Declaraties. Er is geen specifiek loket ingericht voor klachten over administratieve lasten. Deze kunnen via de diverse contactpunten of (eventueel informeel) via zorginkopers gemeld worden. CZ groep monitort of evalueert de contactpunten op effectiviteit of bekendheid niet. Ook is er geen beleid om personen die een klacht indienen te beschermen tegen represailles. Tot slot hebben we ook geen proces om bij zorgaanbieders toe te zien of ondersteuning te bieden op de inrichting van meldingskanalen voor medewerkers.

Inzet

Vanuit Zorgverzekeraars Nederland is CZ groep betrokken bij de volgende, lopende acties:

1. Ten behoeve van het verminderen van de regeldruk toetsen de zorgverzekeraars en zorgkantoren alle nieuwe regelgeving aan het uitgangspunt ‘zinnig en radicaal simpel’. Zinnig is wat bijdraagt aan betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg. Radicaal simpel betekent dat we voor de zorgmedewerker zo eenvoudig mogelijke oplossingen kiezen die bijdragen aan professionele autonomie, vakmanschap en werkplezier.

2. In het kader van arbeidsbesparende zorg maken zorgverzekeraars en zorgkantoren in de zorginkoopcontracten met zorgaanbieders inhoudelijk passende afspraken over het aanbod en de inzet van gebruiksvriendelijke hybride zorg. En maken zij afspraken over hoe de benodigde transformatie wordt gerealiseerd.

3. Zorgverzekeraars en zorgkantoren streven naar verbetering van de arbeidsmarkt. Ze lobbyen voor landelijk beleid om de arbeidsmarkt te bevorderen en nemen actief deel aan landelijke programma's en overlegstructuren, zoals binnen de huisartsenzorg bij het Actieplan Werkdruk in de ANW. Daarnaast stimuleren ze het onderling delen van goede initiatieven, zodat deze initiatieven onder de aandacht kunnen worden gebracht van hun contractpartners.

De effecten van deze acties zijn gericht op alle medewerkers werkzaam bij, of ingehuurd door, zorgaanbieders en vinden plaats op de middellange termijn (1 tot 5 jaar). Individueel heeft CZ groep diverse acties / actieplannen lopen op de drie beleidsthema’s (zie paragraaf CZ-beleid). Hieronder een impressie daarvan.

* We gebruiken de volgende tijdsintervallen binnen de tijdshorizon: korte termijn staat voor de verslagperiode, middellange termijn staat voor het einde van de verslagperiode tot vijf jaar, lange termijn is langer dan vijf jaar.

Het meten van de effectiviteit van de maatregelen is nog niet mogelijk aangezien de vermindering van de tijdsbesteding en/of de ervaren werkdruk van zorgverleners wordt beïnvloed door meerdere, soms verweven zaken. Zowel binnen Zorgverzekeraars Nederland als binnen CZ groep zijn er geen herstelmaatregelen ingericht voor de ervaren administratieve lastendruk.

De identificatie van benodigde en passende maatregelen op brancheniveau volgt onder meer uit het IZA- en TAZ-overleg om knelpunten te identificeren met beroepsverenigingen, brancheverenigingen en vakbonden, onder regie van het ministerie van VWS. Binnen CZ groep leunt identificatie op zowel interne analyses als overleg met externe stakeholders.

Het kritisch kijken naar waar maatregelen mogelijk zijn om de administratieve lasten die wij bij zorgaanbieders veroorzaken, te verlagen, bezien wij als een logische stap om bij te dragen aan het verbeteren van de arbeidsproductiviteit van zorgmedewerkers en de aantrekkelijkheid van het werkveld. Wij verkennen de mogelijkheden met zowel interne als externe stakeholders.

De zorgverzekeraars en zorgkantoren staan ten aanzien van de regeldruk in het zorgveld, voor twee belangen die telkens afgewogen moeten worden ten opzichte van elkaar. Enerzijds het betaalbaar houden van de zorg om de toegang tot de zorg te borgen, en anderzijds het streven naar goede arbeidscondities voor werknemers bij zorgaanbieders. Deze afwegingen worden gemaakt op bestuurlijk niveau en in overleg met onder andere het ministerie van VWS, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), beroepsverenigingen, brancheverenigingen en vakbonden.

Er zijn geen aanzienlijke financiële investeringen gemoeid met in bovenstaande tabel genoemde acties / maatregelen; het maakt onderdeel uit van de reguliere bedrijfsvoering. Wel zet CZ groep medewerkers beschikbaar voor de uitvoering van de acties, zowel binnen de organisatie als in ZN-verband. Voor wat betreft de uitvoering van het IZA en daaruit voortvloeiende maatregelen om de noodzakelijke zorgtransformatie naar arbeidsbesparende, passende zorg te realiseren en/of te versnellen, keert CZ groep de transformatiemiddelen aan zorgaanbieders uit die vanuit het IZA beschikbaar worden gesteld. Dit gaat om substantiële bedragen (miljoenen euro’s).

Doelen

Op dit moment hebben we geen meetbare doelen op dit thema. Het bepalen van de maatstaven voor het meten en monitoren van het verminderen van de administratieve lasten voor zorgpersoneel maakt onderdeel uit van het CSRD-traject dat de zorgverzekeraars gezamenlijk – binnen brancheorganisatie Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en in afstemming met het zorgveld – oppakken. Deze samenwerking is gericht op het realiseren van zowel een gemeenschappelijke, betrouwbare meetsystematiek, als een gelijkgerichte benadering van zorgaanbieders als het gaat om het uitvragen van en sturen op data. In 2024 is binnen ZN een werkgroep gestart om tot beleid, maatstaven, en later doelen voor dit thema, te komen. Effectiviteit van beleid en maatregelen wordt op dit moment nog niet gemonitord.